Hoe zit het met adellijke titels in Nederland?

Hoe zit het eigenlijk met de adellijke titels in Nederland? Wij zoeken het voor je uit, aan de hand van meerdere vragen.

Wanneer ben je van adel?

Dat kan op twee manieren:

1. Als de titel door middel van een koninklijk besluit aan je verleend is
2. Als je vader van adel is

Je kunt adeldom dus erven?

Jazeker, maar alleen via de mannelijke lijn. Dochters krijgen bij hun geboorte overigens wél een adellijke titel. Ze kunnen hun titel echter níet doorgeven aan hun eventuele kinderen.

Krijgen kinderen dezelfde titel als ouders?

Niet altijd. Zo krijgen zonen en dochters van een jonkheer bij hun geboorte de titel: jonkheer of jonkvrouw. Bij een ridder krijgt een zoon de titel ridder, terwijl een dochter de titel jonkvrouw krijgt.

Welke adellijke titels zijn er in Nederland?

Er zijn nog meerdere adellijke titels in Nederland die gevoerd worden. We noemen ze in hiërarchische volgorde.

1. Prins en prinses

In de eerste plaats zijn er een prins (mannelijke variant) en prinses (vrouwelijke variant). Van oudsher was deze titel erfelijk via de mannelijke lijn. Dit was gebaseerd op de oudere, zogenaamde ‘Salische wet’. In veel Europese monarchieën is dit lange tijd de norm geweest, zoals ook in Nederland. Maar, in de twintigste eeuw hebben veel monarchieën dit aangepast. In Nederland gebeurde dit in 1983. Voor de geboorte van de zonen van prinses Margriet dus. Toch hebben zij een prinselijke titel. Hoe dat kan? Dat brengt ons terug naar de eerste vraag uit deze blog. Een adellijke titel kun je op twee manieren verkrijgen. Door vererving óf door een Koninklijk Besluit. Van dat laatste is hier sprake. Toen prinses Margriet trouwde met prof. mr. Pieter van Vollenhoven, die geen adellijke titel had, werd bepaald dat hun zonen de persoonlijke titel ‘Prins van Oranje-Nassau’ kregen met het predicaat ‘Hoogheid’. Deze titels zouden niet erfelijk zijn. En inderdaad is Lucas, de oudste zoon van prins Maurits, ook geen prins geworden.

Wél hebben de kinderen van prins Maurits en prinses Marilène een langere achternaam. Zij kregen namelijk de achternaam van wijlen prins Bernhard erbij en heten Van Lippe Biesterfeld – van Vollenhoven. Dit om prins Bernhard te eren, die alleen dochters had. Aan deze achternaam is echter geen adellijke titel verbonden.

Geen toestemming huwelijk

Prinses Irene en prinses Christina vroegen geen toestemming voor hun huwelijk. Hun kinderen hebben daarom nooit in lijn van Nederlandse troonopvolging gestaan. Ook kregen ze niet de titel prins of prinses van Oranje Nassau. De kinderen van prinses Christina hebben geen enkele adellijke titel gekregen. Overigens vroeg ook prins Friso geen toestemming voor zijn huwelijk, net zo min als prins Pieter-Christiaan en prins Floris. Bij hun Jawoord verdwenen zij uit de lijn van troonsopvolging.

2. Hertog en hertogin

Een hoge adelijke titel is die van hertog(in). In Nederland komen die opvallend genoeg niet voor. Dat heeft alles te maken met de loop van de geschiedenis. Toen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werd opgericht, werden de noordelijke en zuidelijke provincies (het huidige Nederland en België) samengevoegd. Veel adellijke families die de titel van hertog bezaten, woonden in de zuidelijke provincies.

Na de Belgische afscheiding in 1830 en de uiteindelijke erkenning van de onafhankelijkheid van België in 1839, werden de adellijke titels in de zuidelijke provincies automatisch onderdeel van de Belgische adel. Omdat er geen families in de noordelijke provincies waren die de titel van hertog bezaten, kwam deze titel niet meer voor in de Nederlandse adel na de scheiding.

Eén uitzondering: tot 1948 werd de titel Hertog van Limburg gevoerd. De laatste die de titel Hertog(in) van Limburg voerde, was koningin Wilhelmina. Omdat zij echter een vrouw was, kon zij deze titel niet meer doorgeven. Overigens droeg Wilhelmina deze titel slechts ceremonieel.

Op dit moment woont er overigens nog wel een hertog in Nederland, namelijk prins Carlos de Bourbon de Parme. Hij voert de titel ‘Hertog van Parma en Piacenza’. Dit is een historische, dynastieke titel van het huis Bourbon-Parma. Het is een buitenlandse titel en is niet opgenomen in de officiële Nederlandse adel.

3. Markies of markiezin

Een markies of markgraaf is een adellijke titel, die staat boven de graaf en onder de hertog. Een markies was feitelijk een heerser over een bepaald grondgebied. Deze persoon had de militaire en bestuurlijke functie over dit grondgebied, in opdracht van een grootgrondbezitter. De markies heeft naast zich een markiezin en geeft de titel markies of markiezin door aan zoon of dochter.

Willem-Alexander is markies

Zo is koning Willem-Alexander bijvoorbeeld markies van Veere en Vlissingen. De markies van Veere en Vlissingen, is de enige die uit de vergulde zilveren beker van Maximiliaan van Bourgondië mag drinken, zoals we vorig jaar zagen. De gelijkenis met de koning als markies van Veere en Vlissingen gaat echter niet volledig op. In 2002 werd de titel van markies van Veere en Vlissingen, samen met een aantal andere historische titels, verbonden aan het koningschap. Deze titels horen dus alleen bij een regerende koning, en worden niet bij geboorte doorgegeven aan kinderen. Pas als Willem-Alexander afstand doet van zijn koningschap, en Amalia koningin wordt, wordt zij ook markiezin. En in haar situatie is de titel markies of markiezen dus wel erfelijk. Maar alleen voor de troonopvolger, en pas op het moment dat Amalia’s eventuele zoon of dochter koning of koningin wordt. Overigens wordt de erfelijke titel markies verder niet gevoerd.

Er zijn feitelijk geen Nederlandse families meer waar deze titel gevoerd kan worden, behalve één Nederlands-Britse familie. De Earl of Clancarty is in de Nederlandse adel markies van Heusden. De rest van die familie is jonkheer of jonkvrouw. 

4. Graaf en gravin

Graaf is een hoge adellijke titel. Deze titel staat onder een markies en boven een burggraaf. De vrouwelijke variant is gravin. Vroeger was een graaf de bestuurder van een deel van het koninkrijk. Een graaf die we nu nog kennen, is de heer Frederik Willem, graaf van Hogendorp, en mevrouw Inge, gravin van Hogendorp-Kalis. Frederik Willem is een afstammeling van één van de grondleggers van de Nederlandse monarchie, die samen met koning Willem I de Nederlandse grondwet opstelde.

Kleinkinderen Beatrix en Claus

Een mooi voorbeeld van kinderen die een lagere titel erven dan hun ouders, zijn natuurlijk een aantal kleinkinderen van prinses Beatrix en prins Claus. Gravin Eloise, graaf Claus-Casimir, gravin Leonore, gravin Luana en gravin Zaria kregen geen prinselijke titel, in tegenstelling tot hun ouders. Luana en Zaria kregen de naam van Oranje – Nassau van Amsberg. Ze kregen de titels gravin van Oranje-Nassau en jonkvrouw van Amsberg bij hun geboorte. Prins Friso werd sinds zijn huwelijk van Mabel Wisse-Smit opgenomen in de Nederlandse adel met de erfelijke titel graaf en met de familienaam Van Oranje – Nassau van Amsberg.

De kinderen van prins Constantijn en prinses Laurentien zijn geen prins of prinses, omdat daar bij het huwelijk van hun ouders toe besloten is. Dit om er voor te zorgen dat het aantal prinsen en prinsessen beperkt blijft.

Eloise, Claus-Casimir en Leonore kregen ook de titels graaf/gravin van Oranje-Nassau, jonkheer/jonkvrouw van Amsberg. Alleen graaf Claus-Casimir kan deze titels dus doorgeven aan zijn eventuele kinderen. Daarmee behoort Claus-Casimir dan tot één van de ongeveer 15 families in Nederland, die de grafelijke titel kan doorgeven. Mocht hij geen zoon krijgen, dan houdt deze titel uiteindelijk op.

Gravin Annemarie en gravin Viktória

Tenslotte kunnen prinses Annemarie en prinses Viktória de hoffelijkheidstitel van gravin voeren. Annemarie de hoffelijkheidstitel gravin van Molina, die ze kreeg van haar schoonvader. Viktória de hoffelijkheidstitel gravin van Montizón. Viktória kreeg deze titel van haar zwager Carlos toen ze verloofd was met prins Jaime (haar schoonvader leefde op dat moment al niet meer). Beide gravinnentitels zijn in Nederland niet erkend, maar ook in Italië niet.

5. Burggraaf en burggravin

Vervolgens kun je als burggraaf, de titel burggraaf en burggravin doorgeven aan je kinderen. De titel burggraaf komt echter alleen nog in Belgische families voor en niet meer in de Nederlandse adel. Ondanks meerdere aanvragen, zijn er geen nieuwe burggraven meer ingelijfd in de Nederlandse adel. Het lijkt ook niet zo logisch om in deze tijd nog burggraven te hebben. De titel is op de adellijke ranglijst hoger dan die van baron, maar lager dan een graaf. Qua functie werd er door de burggraaf vanaf de vroege middeleeuwen een militaire bestuursfunctie vervuld voor een leenheer. Eigenlijk was hij in rang te vergelijken met een hooggeplaatste bevelhebber van een garnizoen. Aangezien we geen leenheer meer hebben, lijkt een burggraaf ook niet direct nodig te zijn.

6. Baron en barones

Baronnen geven de titel baron of barones door. Sophie Elisabeth Booy, Barones van Randwijck had lange tijd een functie aan het hof. Ze was particulier secreatresse van prinses Wilhelmina en bruidsmeisje bij het huwelijk van Beatrix en Claus. Deze foto is ongeveer een jaar voor haar overlijden in 2009 genomen.

Lange tijd was grootmeesteres Bibi van Zuylen van Nijevelt – den Beer Poortugael ook barones, maar sinds het overlijden van haar schoonvader in 2018 is ze nu gravin. Daarmee staat ze twee treetjes hoger in de hiërarchie van de Nederlandse adel. Overigens was Bibi ook voor haar huwelijk al van adel, zij werd geboren als jonkvrouwe.

Een baron had in de middeleeuwen een functie die met zich meebracht, dat je met je eigen garnizoen van krijgslieden moest deelnemen aan veldslagen voor de vorst. De baron kreeg een grondgebied toebedeeld, dat verdedigd moest worden, een baronie. Daar tegenover stond, dat de baron vaak de heerschappij over dit grondgebied had en recht had op de opbrengsten. Tegenwoordig is de baron of barones alleen nog maar een adellijke titel. Deze staat boven de erfridder en onder de burggraaf. Wel komen er (zelfs nu nog) baronnessen voor in functies aan het Hof.

7. Ridder en jonkvrouw

Tot slot: een ridder heeft naast zich een jonkvrouw, en geeft de titel ridder of jonkvrouw door. Er zijn nog slechts acht families die deze titel mogen voeren. Een deel van deze families geeft de titel door aan al hun kinderen. Andere ridders kunnen de titel alleen doorgeven aan hun oudste zoon, de zogenoemde vererving in Salische lijn. Ridders komen qua rang onder de baronnen. In de tijd van de middeleeuwen was een ridder een bewapende ruiter. In Nederland is de titel ridder met recht van eerstgeboorte (dus alleen de oudste zoon krijgt de titel) verleend aan leden van de geslachten De Bye en De Stuers. Bij de overige geslachten is de titel erfelijk voor alle nakomelingen.

Ter verduidelijking: iemand die als ridder de Militaire Willemsorde ontvangt, is dus níet opgenomen in de Nederlandse adel als ridder. Mijns inziens is dát best jammer.

Adel zónder titel

Mijn eerste gedachte was: hè kan dat ook nog? Inderdaad! Het is daarnaast dus ook nog mogelijk om wel tot de Nederlandse adel te behoren, maar geen titel te hebben. Dan mag je jezelf jonkheer of jonkvrouw noemen, al geldt de titel jonkvrouw niet voor de echtgenote, maar wel voor een ongehuwde dochter. Zoals bijvoorbeeld het geslacht Teding van Berkhout.

Wat is een douairière dan?

Een douairière betekent eigenlijk niets meer of minder dan de weduwe van een edelman. Zij voert de naam van haar overleden man, met daarvoor de titel douairière. Deze titel wordt echter niet meer gebruikt, en kom je hooguit tegen in historische boeken of films.

Meer lezen

Meer achtergrond artikelen lezen? Dat kan hier!

Lezersvraag: hoe is de Nederlandse monarchie ontstaan?

Lezersvraag: draagt Máxima weleens Nederlandse streeksieraden?

Nog even over de (adellijke) vrienden van Willem-Alexander en Máxima