Monarchieën en koloniën, dat is iets wat niet zo eenvoudig ligt. We zien het bijvoorbeeld nu tijdens het staatsbezoek van Nederland aan Suriname, wat deze dagen plaats vindt. Maar ook monarchieën uit andere landen hebben soortgelijke hobbels te nemen. Hoe gaan de royals met dit verleden om?
Allereerst kijken we hoe Nederland hier mee omgaat. Daarna kijken we naar het Gemenebest en naar monarchieën uit andere landen.
Koninkrijk der Nederlanden
Nederland droeg in 1949 de soevereiniteit van Nederlands-Indië over aan Indonesië. In 1975 werd Suriname onafhankelijk. De koloniale relatie met deze twee landen eindigde op dat moment.
Indonesië
Indonesië was sinds 1816 een kolonie van Nederland. Toen ze in 1945 onafhankelijk wilden worden, mondde dat uit in een heftige strijd tussen Indonesiërs en het Nederlandse leger. Tussen 1945 en 1949 was er veel geweld.
Daar heeft koning Willem-Alexander in 2020 zijn excuses voor aangeboden, toen hij samen met koningin Máxima op staatsbezoek was in Indonesië. Ook legde het koninklijk paar tijdens het staatsbezoek kransen om de slachtoffers van de onafhankelijkheidsoorlog te herdenken. Het was voor het eerst dat een lid van het Nederlands koningshuis excuses aanbood aan Indonesië. Koningin Juliana en toenmalig koningin Beatrix benoemden destijds wel de pijn, maar excuses werden er nog niet aangeboden. Inmiddels is koningin Máxima ook meerdere keren voor de UNSGSA in Indonesië geweest. Nog altijd zit niet iedereen te wachten op haar komst. Toch zullen er ongetwijfeld ook mensen zijn die haar inzet wel waarderen.
Suriname
Dat betekent dat Suriname dit jaar 50 jaar onafhankelijk is van Nederland. Een mooie mijlpaal voor een staatbezoek. Beatrix is overigens als staatshoofd nooit in Suriname geweest. Wél toen ze nog prinses was. In het jaar dat ze koningin werd, werd er echter een staatsgreep gepleegd. Een dictatuur volgde, onder leiding van Bouterse. Omdat de Nederlandse regering het regime veroordeelde, is er nooit een staatsbezoek. Sinds 1992 herstelde de democratie, en de toenmalige president is wel bij Beatrix en Claus op bezoek geweest. Van een bezoek richting Suriname is het voor Beatrix echter nooit meer gekomen. Des te meer bijzonder is het, dat Willem-Alexander en Máxima er nu een staatsbezoek brengen.
Cariben
Tot het Koninkrijk der Nederlanden horen natuurlijk Nederland zelf, met daarnaast het Caribisch gebied, bestaande uit de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Daarnaast horen de bijzondere gemeenten Bonaire, Sint Eustatius en Saba bij het Koninkrijk als Caribisch Nederland. In 2010 werd deze situatie zo, toen de Nederlandse Antillen werden opgeheven. Willem-Alexander en Máxima waren in oktober 2010 bij de officiële ceremonie op Curaçao.
De landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden zijn gelijkwaardige partners binnen het Koninkrijk. Koning Willem-Alexander is staatshoofd van het hele Koninkrijk én daarnaast ook staatshoofd van de afzonderlijke vier landen binnen het Koninkrijk. In Aruba, Curacao en op Sint-Maarten wordt de koning vertegenwoordig door de Gouverneur. Zowel de koning en de koningin als prinses Beatrix bezoeken het Caribisch deel van ons koninkrijk regelmatig. Daarnaast heeft prinses Amalia een kennismakingsbezoek aan het deel van het koninkrijk gebracht.
Het Gemenebest (Commonwealth)
Het Verenigd Koninkrijk heeft veel voormalige koloniën. Tot het Verenigd Koninkrijk horen momenteel alleen nog Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland. Dat was in het verleden wel anders. Veel voormalige koloniën hebben hun vrijheid terug gekregen. Wel is er een vrijwillige samenwerking met veel voormalige koloniën, wat het Gemenebest wordt genoemd.
Het Gemenebest is een vrijwillige samenwerkingsverband van 56 onafhankelijke lidstaten. Deze 56 lidstaten bestaan uit bijna alle voormalige Britse koloniën. Met de organisatie wordt ingezet op samenwerking op het gebied van handel, democratie, ontwikkeling, milieu en onderwijs.
Bijzonder is het feit dat er toch ook nog een symbolisch leiderschap is. Dat houdt in dat koning Charles het hoofd is van het Gemenebest. Dit klinkt alsof er toch nog veel landen eigenlijk ‘onder’ het Verenigd Koninkrijk staan. Dat is echter niet zo, Charles heeft slechts een symbolische rol. Hij heeft geen enkele politieke macht over de lidstaten.
Dan is er nog onderscheid te maken in de rol van Charles. Bij de Commonwealth Realms wordt Charles nog altijd als formeel staatshoofd erkend. Het gaat hierbij om 15 landen, zoals bijvoorbeeld Nieuw-Zeeland, Australië en Canada. Een Gourverneur-Generaal vertegenwoordigd de koning in deze landen.
Het grootste deel van de Gemenebestlanden is echter republiek. Het gaat hierbij om landen zoals Zuid-Afrika en India. Zijn hebben een eigen staatshoofd, maar blijven daarnaast wel lid van het Gemenebest.
Heeft de Britse monarchie dan nog wel een functie in het Gemenebest? Niet veel meer. De rol van heerser in de postkoloniale tijd is nu meer die van een symbolische verbinder. Toch zijn er steeds meer mensen in de Gemenebestlanden die de monarchie graag zouden afschaffen en een volledige republiek willen worden.
België
Ook België heeft een koloniaal verleden. Hierbij was Congo direct verbonden met de monarchie via koning Leopold II. Hij beschouwde Congo in eerste instantie als zijn privébezit. Verschillende Belgische overheidsinstanties hebben in deze eeuw excuses aangeboden. Met name sinds 2018 zijn excuses aangeboden voor verschillende onderdelen van het Belgische koloniale bewind in Congo, Rwanda en Burundi. Het excuus-verhaal is echter nog lang niet afgerond. Want welke excuses zijn precies gepast, en wie zou deze dan moeten maken? En wanneer is dat niet nodig? Eenvoudig is zoiets niet, want het gaat natuurlijk niet om excuses alleen. Er moet ook worden besproken hoe omgegaan moet worden met het koloniale erfgoed, zoals bijvoorbeeld ook standbeeld, straatnamen en ook hoe musea ingevuld moeten worden. Zo worden standbeelden van koning Leopold II regelmatig besmeurd, vanwege zijn koloniale verleden.
Bezoek koning Filip aan Congo
In 2022 kwam het eindelijk zover dat koning Filip voor het eerst op bezoek ging in Congo. Hij zou twee jaar eerder gaan, ter gelegenheid van de toen 60-jarige onafhankelijkheid van Congo. Vanwege corona ging dat toen niet door. Toen Filip in 2022 alsnog ging, hoopte de bevolking op excuses van hem. Koning Filip sprak over ‘diepste spijt voor de wonden uit het verleden’. Veel Belgen hielden van Congo en zijn inwoners. Maar het koloniale regime was helaas gebaseerd op uitbuiting en overheersing. Congo hoopte overigens op meer dan ‘alleen spijt’. Er werd gehoopt op officiële excuses. Dit is nog altijd niet aangeboden. Er wordt door tegenstanders van deze officiële excuses gevreesd voor de gevolgen hier van, men is bang dat er herstelbetalingen zullen moeten plaats vinden. Overigens, dit ligt niet bij koning Filip persoonlijk, de hele regering heeft zich er in gemengd, en Filip was de overbrenger van de boodschap.
Wat betreft vernoemingen van straten en dergelijke: in 2018 werd er in België een plein vernoemd naar Patriece Lumumba, de stichter van de Congolese onafhankelijk. Lumumba werd in 1961 vermoord in opdracht van de Belgische regering…
Een andere belangrijke kolonie van België was Rwanda-Urundi. Na de onafhankelijkheid in 1962, ontstonden hier twee onafhankelijke staten: Rwanda en Burundi. Naast Congo en Rwanda-Urundi had België nog een aantal kleinere kolonisatieprojecten.
Later meer!
Deze blog is tot stand gekomen vanwege het staatsbezoek wat momenteel wordt afgelegd door koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan de voormalige Nederlandse kolonie Suriname. Suriname viert dit jaar 50 jaar onafhankelijkheid.
Dit zijn nog lang niet alle monarchieën die te dealen hebben met een koloniaal verleden. Later meer!
