Lezersvraag: dragen de lakeien altijd livreien?

Tijdens de NAVO-top lieten koning Willem-Alexander en koningin Máxima zien dat ze het goed voor elkaar hebben. Een gerenoveerd paleis, heerlijk eten én lakeien in nieuwe livreien. Over dat laatste kwam een lezersvraag binnen: dragen de lakeien altijd zulke mooie livreien?

Toen koningin Beatrix in april 2013 abdiceerde, stond de Nederlandse monarchie als een huis. Een huis dat op sommige plekken weliswaar best een likje verf kon gebruiken, maar koning Willem-Alexander kon het zich veroorloven om even rustig te aarden. Het moderniseringsbudget dat hij bij zijn inhuldiging kreeg toegewezen, bleef in eerste instantie dan ook onaangeroerd.

Hobbezakken

De eerste grote aankoop vond plaats in mei 2017 en was gelijk een heel praktische. Na veertig jaar intensief gebruik werd het steeds lastiger om bij een staatsbanket één servies te  gebruiken. Ook in paleiskeukens sneuvelt er nog weleens een bord. Voor 1,3 miljoen euro werd er daarom een nieuwe servies met Delftsblauwe ijsvogels besteld. Toen dat project was afgerond, werd de volgende aankoop aan de buitenwereld getoond: nieuwe kleding voor de lakeien. De dagelijkse tenues uit 1903 (!) begonnen namelijk te pillen en werden vanwege de ruime pasvorm ook wel schertsend hobbezakken genoemd. Dat wil je als koning niet hebben, want van oudsher weerspiegelen lakeien de status van een vorst. In samenwerking met een Nederlandse herenmodezaak ontwierp koningin Máxima nieuwe, waardige tenues met Nassau-blauwe accenten én een taille.

Dof en grijs

In 2022 diende de volgende modernisering zich aan. Dit keer werden de galalivreien van de lakeien onder handen genomen. Zoals de naam al wel doet vermoeden worden deze kostuums alleen gedragen bij gelegenheden met veel grandeur. Een staatsbanket bijvoorbeeld, of een koninklijk huwelijk of Prinsjesdag. Om te zeggen dat de oude exemplaren tot op de draad versleten waren, is een beetje overdreven. Maar op de plek waar de onderscheidingen gespeld moeten worden, waren wel gaatjes te bespeuren. Bovendien was het gouddraad op de biezen deels geoxideerd, waardoor de voorheen goudkleurige leeuwen dof en grijs waren uitgeslagen. Dat wil je eigenlijk niet zien als je als koning -of gast- bij een staatsbanket aanschuift.

Levenswerk?

Er speelde ook nog een ander, praktisch probleem mee. Lakeienwerk werd vroeger gezien als een levenswerk. Als je überhaupt aan het hof kwam te werken, bleef je daar vaak tot aan je pensioen. Omdat de heren in kwestie doorgaans dezelfde kledingmaat hielden, volstond één op maat gemaakt galakostuum. Tegenwoordig staan de zaken er anders voor. Allereerst werken er aan het hof van koning Willem-Alexander ook vrouwelijke lakeien. Hun uniformen vragen qua pasvorm om een andere aanpak. Daarnaast wordt het (be)dienen van de koning vaak gezien als een leuk erebaantje voor in de avonduren. Gewoon voor erbij dus, net zolang tot de lol er vanaf is. Tel daar de wisselende kledingmaten bij op omdat een groot deel van de bevolking bij het vorderen van de jaren uitdijt, en iedereen zal begrijpen dat het voormalige systeem met één galakostuum voor het hele leven achterhaald was.  

Drie voorwaarden

Toen koning Willem-Alexander op de hoogte werd gebracht van de noodzaak van vernieuwing, stelde hij drie belangrijke voorwaarden. Allereerst moesten de nieuwe livreien qua ontwerp sterk overeenkomen met de dienstdoende galakostuums uit de jaren tachtig. Ten tweede moesten de livreien beduidend minder zwaar zijn, want als de koning tussen de bedrijven door een praatje aanknoopte met een van zijn lakeien, werd hem steeds maar weer verteld dat het bedienen in het zware galakostuum wel wat weghad van een work out.

De derde voorwaarde had alles te maken met een heel actueel onderwerp: duurzaamheid. Voorheen werden afgedankte livreien zorgvuldig verbrand om misbruik te voorkomen. Wie in een livrei aanbelt bij het paleis, kan immers zomaar de paleisdeuren zien open gaan. De afgedankte galakostuums doorgeven aan een toneelvereniging was dus niet mogelijk en bepaalde onderdelen -zoals de knopen- konden eigenlijk ook nog wel een ronde mee. Naar de wens van de koning werden de herbruikbare onderdelen daarom ontmanteld voor hergebruik en de rest van de materialen zullen door een professioneel bedrijf gerecycled worden.

Van eigen bodem

Omdat het best een beetje gek is om een Nederlandse lakei rond te laten lopen in een buitenlands kostuum, werd de nieuwe collectie besteld bij Oger, een Nederlandse modezaak met Italiaanse invloeden. Het gewicht van de nieuwe livreien is verrassend genoeg slechts 20 gram lichter. Dat klinkt als een verwaarloosbaar verschil, maar volgens een ervaren lakei voelt het als ‘de helft lichter’. Naast een hogere mouwinzet en een andere weeftechniek is er namelijk gekozen voor een wolsoort met elastan. Dit materiaal laat de stof stretchen, waardoor het manoeuvreren met volle soepborden nu opeens een stuk makkelijker gaat.

Om het probleem van de wisselende maten op te lossen, is er nu geen sprake meer van maatwerk. De 240 nieuwe galakostuums zijn uitgevoerd in bruikbare confectiematen. Ben je als lakei aan de beurt om te bedienen, dan krijg je ten paleize gewoon een van de kostuums in jouw maat overhandigd. Na gebruik wordt de kleding gereinigd in een speciale kast zonder chemische middelen, en dan is alles weer klaar voor de volgende ronde. Naar verwachting kunnen de kostuums door deze werkwijze en de gebruikte materialen tien jaar langer mee; zo’n vijftig jaar dus. Handig voor Amalia!

Dresscodes

Lakeien kunnen niet zomaar een kostuum aantrekken. Net als koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben ze ook te maken met dresscodes. Het dagelijkse tenue komt in beeld als de openbare agenda leeg is. Het kostuum met één knoop en lichtblauwe das is netjes, keurig, maar niet meer dan dat.

Worden er gasten verwelkomd op het paleis, dan komt er een pandjesjas in beeld. Het klein tenue, zoals het kostuum ook wel wordt genoemd, kan gedragen worden met een blauwe das, zwarte vlinderdas of witte pique. Hoe chiquer de gelegenheid, des te chiquer de das.

Bij gelegenheden die boven het dagelijkse gebeuren uitstijgen, bijvoorbeeld de nieuwjaarsreceptie voor de Nederlandse genodigden, wordt er ook wel galon voorgeschreven. Deze livreien herkent u aan een blauwe broek en een bescheiden hoeveelheid goudband.

Bij officiële diners werd er vroeger ook wel gekozen voor demi-gala (blauwe broek, veel gouddraad), maar dat kostuum lijkt meer en meer verleden tijd. Voor gala’s en andere gelegenheden met veel grandeur is nu het groot gala gereserveerd. Deze categorie livreien zijn onlangs vernieuwd en kwam ook in beeld tijdens het NAVO-diner.

Ook goed om te weten: kamerdienaren (de belangrijkste lakeien) gaan niet gekleed in het blauw, maar in het rood.